آینده حضور و همکاری هند در چابهار (گفتگو با دکتر محمد عجم)
دسامبر ۲۰۱۶، هند اولین حموله گندمش را از طریق بندر چابهار ایران به افغانستان صادر کرد. پس از امتناع پاکستان از اعطای دسترسی ترانزیتی به محموله‌های تجاری هند اکنون با گشایش بندر شهید بهشتی چابهار هند به این امر توجه کرده و این بندر را دارای اهمیت استراتژیک دانسته است. از این دید افتتاح بندر چابهار ضمن دور زدن پاکستان، یک مسیر گذرگاهی استراتژیک میان هند، ایران و افغانستان را عملیاتی خواهد کرد و بندر چابهار، افغانستان و آسیای مرکزی را به روی تجارت هند خواهد گشود. گفتگوی زیر به بررسی آینده حضور و همکاری هند در چابهار پرداخته است.
IPSC: علل تعلل هند در تکمیل تعهدهای خود در چابهار چیست؟
فقط هند تعلل نداشته است گاهی خود ایران عامل تعلل و کندی کار بوده است این موضوع خیلی مفصل است بخشی از موانع تکنیکی و فنی بوده است و بخشی از ان سیاسی مثلا در ابتدای امر ایران روی خوش به هند نشان نداد و شرایط بسیار سخت و غیر عملی جلوی هند گذاشت در دوره تحریم ایران مایل به مشارکت هند بود اما هند با مشکلات قانونی روبرو بود و آمریکا صراحتا هند را از مشارکت در توسعه بندر چابهار برحذر می داشت مدتها طول کشید تا هند موفق شود رضایت آمریکا را جلب کند. بعد مشکل واگذاری و یا اجاره زمین و مدت زمان آن پیش امد و موانع تکنیکی متعدد دیگر که نباید همه مشکل را متوجه طرف هندی کرد. موضوع دیگر نبود راه های مناسب از چابهار به زاهدان و بیرجند هست مشکل دیگر نبود خط ریلی از چابهار بود این کمبودها هند را ناامید می‌کرد هنوز راه‌آهن ملی ایران از چابهار به زاهدان و به خواف در نزدیکی هرات در مراحل اولیه است اگر چه از مشهد تا بیرجند جاده بزرگراه و اتوبان هست اما فعلا مقصد اصلی کالاهای هندی افغانستان است و معادن افغانستان که باید به مقصد هند بارگیری شوند در جنوب افغانستان است لذا ایجاد آزادراه از چابهار تا حاجیگک و مرز میلک بسیار اهمیت دارد که هنوز آراد راه آن تکمیل نشده است در بخش چابهار زابل و گناباد به بیرجند ساخت قطعاتی از شبکه راه‌آهن آغاز شده که باید در زاهدان و در گناباد به شبکه سراسری وصل شوند که اکنون به هرات وصل است.
IPSC: تکمیل چابهار در ایران چه تاثیرات مثبت و منفی برای بندر گوادر پاکستان دارد؟
پاکستان مدتها به موضوع چابهار به دیده منفی نگاه می‌کرد، ولی در سال‌‌های اخیر امر واقع را پذیرفته است و موضوع چابهار را از رقابتهای سیاسی نظامی با هند کنار گذاشته است. چین نیز ابتدا نظر مثبتی به همکاری هند و ایران در بندر چابهار نداشت. چابهار یعنی خطوط مواصلاتی ایران و گوادور یعنی خطوط مواصلاتی چین و پاکستان می‌توانند به هم افزایی یکدیگر کمک کنند و می‌توانند پل همکاری بین غرب آسیا، خلیج فارس، خلیج عمان و دریای مکران با قره قوم و اقصای چین باشند. اکنون خطوط ریلی ایران به ترکمنستان و قزاقستان و از آن طریق به چین وصل است، راه‌آهن ایران از بندرعباس به آستارای آذربایجان نیز وصل می شود که شبکه ریلی دو قاره تکمیل می شود. با افتتاح مسیرهای جدید، تجارت جهانی میان شرق (از چین تا آسیای مرکزی) و غرب جهان (بویژه اروپای غربی) حدود ۱۰ هزار کیلومتر راه زمینی کوتاه‌تر می‌شود.
دولت‌های تاجیکستان، قزاقستان، ازبکستان و قرقیزستان به دنبال راه‌های عملی برای مشارکت راهبردی اقتصادی با هند هستند. این جمهوری‌ها همانند افغانستان دارای معادن مس و طلا و سایر فلزات گران‌بها دارند و راه مبادله بار معدنی فقط از طریق جاده و ریل است.
IPSC: آیا تقویت همکاری‌های هند و ایران در جنوب شرقی و آسیای میانه می‌تواند آسیب گسترده‌‌ای به روابط ایران و پاکستان بزند؟
خیر، پاکستان و چین امر واقع را پذیرفته‌اند و منافع ملی ایران را در نظر دارند. بدون چابهار افغانستان و در درجه بعدی آسیای میانه نمی تواند به شکوفایی اقتصادی دست یابد. افغانستان دارای بالاترین و ارزشمندترین ذخایر معدنی در منطقه است که هنوز از آنها استفاده نشده صادرات عظیم معادن مس و آهن افغانستان ناچار بصورت ریلی و جاده ای فقط از بندر چابهار می تواند صادر شود. پیمانکاران هندی و غربی به این اهمیت واقفند در نتیجه آمریکا و غرب فعلا تنها جایی را که به دشمنی با آن برنخواسته‌اند بندر چابهار است. زیرا برای آنها نیز منافعی نهفته دارد. البته ایران نیز معادن بسیاری در شرق کشور دارد که کریدور شمال جنوب و همچنین کریدور شرق کشور از سنگان خواف تا چابهار کمک بزرگی به صادرات معدنی خواهد بود.
IPSC: آیا ژاپن می تواند ضلع دیگر همکاری هند و افغانستان با ایران در چابهار باشد و فرصت‌ها و تهدیدهای این امر چیست؟
بله. ژاپن هم از طرح کریدورهای ایران استقبال می‌کند. بعد از هند کشور دیگری که به تجارت با آسیای میانه و کشورهای مشترک المنافع نگاه جدی دارد ژاپن است. ژاپن نیز مانند هند به معادن و مواد خام آن کشورها نگاه ویژه دارد و صادرات ژاپن بخصوص ماشین آلات سنگین از طریق راه ریلی و جاده ای ایران بسیار اقتصادی تر می شود. ژاپن روابط نیکی با هند دارد، ایران باید سعی کند ژاپن را نیز در توسعه بنادر ساحل مکران وارد کند. ژاپن از کشورهای کمک کننده به افغانستان است و از پیشنهاد ایران استقبال خواهد کرد.
IPSC: آینده حضور و همکاری هند در چابهار با چه سناریوهایی قابل بررسی است و چه عواملی بر آن تاثیرگذار است؟
آمریکا، چین و پاکستان موانع هستند، اما هند با آمریکا روابط دوستانه و استراتژیکی برقرار کرده است. هند به چابهار نیاز شدیدی دارد و توانسته است امریکار را وادار به سکوت کند. در این بین هند در دوره تحریم‌ها نیز از آمریکا امتیازات و استثناهای موقتی گرفته بود. هند تحت هیچ شرایطی نمی‌خواهد شراکت در چابهار را از دست بدهد. افغانستان و هند بزرگترین برخوردارهای این بندر خواهند بود. هند و افغانستان نیازمند روابط محکمی هستند. اولین محموله صادراتی هند دو کشتی گندم اهدایی به افغانستان بوده است که خود نشانگر نگاه استراتژیک هند به افغانستان است. البته هند به دنبال سرمایه گذاری با زمان طولانی است که ایران مخالف است و بدنبال شراکت کوتاه مدت با بازه زمانی حداکثر ۲۰ سال است. تحریم‌های قبلی و آتی غرب هم تاثیری بر چابهار نخواهد داشت. کشورهای آسیای میانه شرکای آمریکا در مبارزه با تروریسم هستند و آمریکا نمی‌تواند آنها را از چابهار محروم کند. اما چین فقط یکی از مشکلات متعدد هند در آسیای میانه است. کشور دیگری که تلاش‌های دیپلماتیک دهلی‌نو در این منطقه را بطور چشمگیر خنثی نموده پاکستان است. حتی طرح عمده خط لوله ترکمنستان –افغانستان – پاکستان – هند تا کنون ناموفق بوده است.
